جاذبه های گردشگری

کاروانسرای سنگی علی آباد

کاروانسرای سنگی علی آباد که به آن قلعه علی آباد نیز گفته می‌شود با قدمتی مربوط به دوره سلجوقی در جاده قدیمی قم – ری و نزدیکی روستای علی آباد قم قرار گرفته است. این بنای تاریخی در مسیر شاهراه اصلی شمال شرقی به جنوب غربی ایران قرار دارد و در گذشته موقعیت جفرافیایی ویژه ای برای تردد مسافران بوده است.
این بنای سنگی در زمان صلح به عنوان کاروانسرا و در زمان جنگ، دژی نظامی به شمار می‌رفت. پس از پیمودن مسیری 35 کیلومتری از جاده قم - ری در جوار روستای علی آباد و در گردنه علی آباد، کاروانسرای سنگی را می‌توان مشاهده کرد. بالای گردنه نیز میل تاریخی سلجوقی دیده می‌شود.
طبق کاوش های انجام شده مصالح مهم این بنای تاریخی را سنگ لاشه ها و ملاط آن را گل، آهک و گچ زبر تشکیل می‌دهد که در استحکام بنا نقش مهمی داشته است همچنین برای تزئین بخش هایی از قلعه سنگی می‌توان خشت های خام و آجر را نیز مشاهده کرد.
قلعه سنگی علی آباد دارای 7 برج به بلندای 10 تا 14 متری از سطح زمین است که برای جلوگیری از رانش دیواره ها بنا شده است و در گذشته به عنوان دیده بانی و محل حفاظت از کاروانسرا مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
کاروانسرای علی آباد به صورت چهار ایوانی با دیوارهایی به ضخامت دو تا سه متر دارای حیاطی مرکزی و حجره های مختلف است که طول هر ضلع این بنا بیش از 67 متر است و در داخل سازه، هر یک از استطبل های نگهداری از حیوانات دارای 10 متر عمق هستند.
کاروان سرا مشتمل بر 31 اتاق است، اتاق هایی که مستقیما با هوای آزاد ارتباط دارند و برای قرار دادن توشه و بار مسافران است. اتاق هایی هم در مدخل سمت چپ کاروانسرا برای مهمانان ویژه ساخته شده بود.
با توجه به کشف چند سکه مغولي از سده هاي 7 و 8 هـ ق، ‌احتمال مي رود باني اين کاروانسرا غازان خان(694هـ. ق) و حتي تاريخ ساخت کاروانسرا مقدم بر حکومت پادشاه مغول باشد.
این اثر در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۲۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
میل سلجوقی نیز که روزگاری راهنمای کاروان های کویر و جهت یاب برای‌ آنها بوده است از دور خود نمایی می‌کند و بالای گردنه علی آباد و بر فراز کوه قرار دارد.
منبع : isna.ir - afracamp.ir - wikipedia.org

کاروانسرای دیر گچین

کاروانسرای دیر گچین ملقب به مادر کاروانسراهای ایران است و به نام های دژ کردشیر، دیر الجص، قلعه دیر کاج نیز موسوم شده است. این کاروانسرا بر سر شاهراه ارتباطی جنوب شرق به غرب و مسبر قم به ری قرار دارد. موقعیت جغرافیایی این منطقه از گذشته اهمیت زیادی داشته و جزو مسیرهای اصلی و پر رفت و آمد است. کاروانسرای دیر گچین در روزگاران قدیم که امکاناتی وجود نداشت مامنی برای مسافران راه های دور بوده و جزو منزلگاه های مهم منطقه محسوب می‌شد.
درحال حاضر کاروانسرای دیرگچین در مرکز پارک ملی کویر واقع شده است .
به گفته بعضی از محققین بنای این کاروانسرا از دوره ارد شیر بابکان وجود داشته و قدمت آن به حدود 1750 سال پیش می‌رسیده که تعریف و توصیف آن در کتب جغرافی دانان و سیاحان غرب و مستشرقین خارجی آمده است. این بنا در دوران سلجوقی مورد بازسازی قرار گرفت و در دوره صفوی به صورت چهار ایوانی درآمد و مورد ترمیم قرار گرفت. در دوره قاجار نیز بناهایی به آن ملحق شد .در سال های اخیر نیز این بنا توسط سازمان میراث فرهنگی مورد مرمت و پاکسازی قرار گرفت.
از دلایل نام نهادن کاروانسرای دیر گچین به عنوان مادر کاروانسرا های ایران قدمت، وسعت و نوع ساخت این کاروانسرا، وجود کلیه مایحتاج مسافرین در داخل کاروانسرا شامل: مسجد، آسیاب، حیات خلوت، حمام و توالت عمومی است.
به صورت کلی مساحت این بنا و ملحقات خارج از آن به 19 هکتار می‌رسد و به شکل چهار ایوانی است و پلانی مربعی دارد. این کاروانسرا دارای 6 برج است که چهار برج به قطر 6 متر در گوشه ها و دو برج نیمه مدور در طرفین ورودی قرار دارد. در هر ضلع این بنا 12 حجره یک طبقه ی مربعی وجود دارد که یک درب ورودی برای آن‌ها در نظر گرفته شده است. حجره ها از طاقچه‌هایی با تورفتگی و قوس‌هایی زیبا، محل اجاق و سقف چهار ترک برخوردارند. شترخوان ها به صورت دالان های طویل به عرض تقریبی 6 متر با سقف های ضربی در پشت حجره ها قرار دارد.
در ضلع جنوب شرقی این کاروانسرا مسجدی 300 متر مربعی قرار دارد و درضلع شمال شرقی آن حیاط خلوتی طراحی شده که محل استقرار مهمانان ویژه و مأموران حکومتی بوده است.
در گوشه شمال غربی بنا هم آسیابی سنگی و در ضلع جنوب غربی یک حمام با تمام اجزا از جمله سربینه، گرم خانه، خزینه و سرویس بهداشتی قرار دارد .
بنای قلعه گلی کنار کاروانسرا، کوره آجرپزی، آب انبار و قبرستان از ملحقات این بنا هستند که خارج از کاروانسرا قرار دارند.
منبع : mehrnews.com - tasnimnews.com - t.me/qom_miras

کاروانسرای حوض سلطان

کاروانسرای حوض سلطان یا رباط حوض سلطان، کاروانسرایی به جا مانده از دوره قاجار است که در مسیر جاده قم تهران (اتوبان خلیج فارس) واقع شده است. این کاروانسرا در 15 کیلومتری شمال شرقی دریاچه نمک حوض سلطان قرار دارد و در کنار یک کاروانسرا متعلق به دوره صفویه در دشت‌های جنوبی کوهمره، در دوره ناصرالدین شاه قاجار احداث گردید.
کاروانسرای حوض سلطان بنایی آجری است که بر روی پایه ای سنگی استوار شده است. تنها مدخل کاروانسرا به صورت پیش خوانی دربرابر حیاط اصلی قرار می‌گیرد. از آنجا می‌توان وارد دروازه اصلی کاروانسرا شد. درطرفین این دروازه اتاق هایی برای نگهبانان و دوقهوه خانه وجود دارد. حیاط اصلی با قرینه سازی کامل، شامل ایوان هایی است که در دیگر کاروانسراها مشاهده می‌شود .
در کنار ایوان ها، راهروهایی وجود دارد که به اصطبل ها راه دارد. در کناریکی از ایوان ها پلکانی به طرف بالاخانه می‌رود. پشت سراین ایوان ها تالاری وجود دارد که هوایش به وسیله چهارتنوره، مطبوع و خنک می‌شود.
اصطبل مرکب از دهلیز وسیعی درگوشه شمال شرقی است که به یک تالار ستون دار منتهی می‌شود.
کاروانسرای حوض سلطان آب انباری دارد که محل ذخیره آب مورد استفاده روزانه بوده است. اطراف حیاط نیز اتاق های آجری با ازاره ها یی از سنگ سفید آهکی وجود دارد. جلوی کاروانسرا حیاط دیگری با طاق نما دیده می‌شود. پیش از حیاط اصلی مکانی است که هنگام وزش غبار و بادهای سوزان، کاروانیان با اقامت درآن محفوظ می‌ماندند .
اطراف کاروانسرا طاق نماهایی وجود دارد که اسب سواران از آن استفاده می‌کردند. درسمت جنوب نیز چند اتاق ساخته شده که دیوارشان به دیوار کاروانسرای قدیمی صفویه چسبیده است.
در گوشه جنوب غربی پیشخوان، یک حمام، مرکب از یک اتاق بزرگ و دو اتاق کوچک قرار دارد. اتاق بزرگ تر به عنوان رخت کن و سربینه به کار می‌رفت. یکی از دو اتاق کوچک برای شستشو بود و اتاق دوم حوضچه ای برای آب تنی داشت. کوره حمام در زیر این مجموعه قرار دارد. این کاروانسرا مدت زیادی دایر نبود و به سبب ایجاد دریاچه حوض سلطان راه عبور ازآن مسیر مسدود شد و به سرعت متروک گردید.
این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ باشمارهٔ ثبت ۷۶۹۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع : wikipedia.org - tebyan.net

کاروانسرای سنگی محمدآباد

کاروانسرای سنگی محمدآباد که در متون تاریخی از آن به عنوان کاروانسرای دیر کاج یاد شده است، در فاصله 48 کیلومتری شمال شرقی قم و در نزدیکی روستای محمدآباد کاج در منطقه قمرود واقع شده است. این قلعه در نقطه ثقل راه های تاریخی قم به ری و ساوه و درحال حاضر جاده قم-گرمسار قرار دارد.
کاروانسرای سنگی محمدآباد قدمتی مربوط به دوره سلجوقی دارد. با توجه به شواهد معماری و منابع تاریخی، این کاروانسرا در نیمه اول قرن ششم هجری قمری مصادف با زمان فرمانروایی سلطان سنجر سلجوقی احداث شده است. بقایای قلعه گلی محمدآباد با قدمت دوره اشکانی بر روی تپه ای در کنار این کاروانسرا دیده می‌شود.
کاروانسرای محمدآباد در منطقه تاریخی قمرود واقع شده و یکی از 93 آثار تاریخی فرهنگی منطقه قمرود است. قدمت منطقه قمرود به سال های پیش از میلاد برمی گردد و آثار دوره های تاریخی مختلف به طور پراکنده در منطقه مشاهده شده است.
این محل در طول تاریخ جزئی از قلمرو قم محسوب می‌شد و در طی قرون و اعصار مختلف منزلگاه مهمی بر سر راه های قم به ری، قم به ورامین و ساوه به طرف خراسان (مسیر جاده بزرگ خراسان) و برعکس بوده است. موقعیت آن در حاشیه کویر به گونه ای بود تا کاروانیان علاوه بر استفاده در مسیر شمال به جنوب در مسیر شرق به غرب نیز از آن استفاده می‌کردند.
وجود بقایای قلعه گلی محمدآباد بر فراز صخره ای طبیعی در 30 متری شمال کاروانسرا با قدمت دوره اشکانی نشانگر قدمت و موقعیت سوق الجیشی و ارتباطی این مسیر از دوران باستان است.
کاوشگران قلعه گلی محمدآباد معتقدند با افزایش جمعیت و همزمان با دوران رونق و آبادانی این قلعه در دوران سلجوقی کاروانسرای سنگی احداث گردید و تمام این محل به صورت یک شهر یا آبادی بزرگ از وضعیت اقتصادی قابل توجهی برخوردار بوده است.
این محل و مسیر در تمام دوران اسلامی تا پایان عصر صفوی کماکان راهی معتبر و مورد استفاده بود ولی بعد از تغییر مسیر راه قم به ری در عصر قاجار و استفاده از راه دوم، این راه و این کاروانسرا به تدریج متروک گردید.
کاروانسرای دیرکاج با فرمی مستطیلی و پلانی چهار ایوانی حیاط دار به گروه کاروانسراهای مناطق مرکزی ایران تعلق دارد. کاروانسرا دارای دو حیاط است. حیاط اول که در شرق واقع گردیده فاقد حجره ها و تاسیسات جانبی است و احتمالا برای نگهداری احشام و ستوران مورد استفاده بوده است.
ورودی حیاط دوم که بخش اصلی کاروانسرا است در جبهه غربی حیاط اول تعبیه گردیده است. با سردری بلند و دو طبقه که دارای طاق نماهای تزئین شده آجری در جانبین است. طبقه فوقانی سردر احتمالا محل استقرار کاروانسرا سالار بوده است.
دالان مستطیل شکل، راهروی اتصال دو حیاط است که ایوان جنوبی بنای اصلی نیز محسوب می‌شود.
ایوان جبهه غربی بنا (درست رو به روی ورودی) وسیع تر از سایر ایوان های است و در جانبین دارای فضاهای متفاوت و ویژه ای است. یکی ساختمان دو طبقه کنج شمال غربی است که با اتاق های مجلل و خوش منظر که جایگاه ویژه افراد خاص بوده و دیگری فضای مستطیل شکل طبقه همکف که احتمالا اصطبل اختصاصی بزرگان ساکن در طبقه فوقانی بوده است.
برخلاف شکل مرسوم کاروانسراهای دوره های بعدی، کاروانسرای دیرکاج مانند اغلب کاروانسراهای عصر سلجوقی فاقد اصطبل در پشت حجره ها و گرداگرد صحن است.
حصار کاروانسرا با عظمتی چشم گیر با لاشه سنگ پوزه کوه و ملاط گچ و آهک و قطری نزدیک به سه متر ارتفاعی دو برابر تاسیسات داخلی گرداگرد بنا را در برگرفته و دارای چهار برج نیم دایره در گوشه ها و سه برج پشتیبان در میان اضلاع شمالی، جنوبی و غربی است.
مصالح ساختمانی کاروانسرای محمدآباد لاشه سنگ های کوه های همجوار است که تماما در حصارها، برج ها، پی اتاق ها، حجره ها و جرز رواق ها به کار رفته است. طاق های بیضوی و آهنگ اتاق ها، رواق ها و ایوان ها با استفاده از آجر است. از شواهد موجود پیدا است که تعمیرات متعددی طی قرون و اعصار در این کاروانسرا صورت گرفته است.
طرح مرمت کاروانسرای سنگی محمدآباد سال 1396 توسط سازمان میراث فرهنگی آغاز شد. کاروانسرای سنگی به همراه قلعه گلی محمدآباد با توجه به موقعیت جغرافیایی مناسب، قابلیت تبدیل شدن به منطقه گردشگری را دارا هستند.
منبع : مقاله کاروانسرای دیرکاج (نویسنده : کاظم عرب)
isna.ir

کاروانسرای نصرت آباد

تنها کاروانسرای سیستان و بلوچستان، کاروانسرای نصرت آباد است که در چهار کیلومتری شمال غربی نصرت آباد در مسیر زاهدان به بم و در دامنه جنوبی کویر لوت قرار دارد .
قدمت بنای تاریخی کاروانسرای نصرت آباد به اواخر دوره صفوی و اوایل دوره قاجاریه برمی گردد. این بنای شاخص و ارزشمند به مساحت هفت هزارمترمربع است و هدف از ایجاد این آن در گذشته تامین اقامت، امنیت و راهنمایی مسافرین و کاروان ها برای تجارت و بازرگانی بوده است.
مصالح اصلی بنا خشت و گل بوده و تزیینات آن غالبا ساده و مختصر است و حصاری بلند و برج هایی مدور و همچنین تیرکش هایی برای دیدبانی دارد. این بنا چهار ایوانی است. از خصوصیات بارز کاروانسرای نصرت آباد می‌توان به کاربرد اصل تقارن، شکل گیری ایوان ها در وسط اضلاع، تزئینات خاص،اندام ها و تناسبات زیبا به ویژه در طاق نماهای اطراف آن اشاره کرد.
این کاروانسرا دارای ۶۰ حجره است. در هر ضلع مجموعا ۱۵ اتاق و ۲۳ طاق نما با عمق ۱۱۰ و عرض ۱۸۰ سانتی متر در قسمت نمای داخلی حصار اصلی ساخته شده است که علاوه بر استحکام بخشی به حصار سطح فوقانی این طاق نما محل مناسبی برای تردد نگهبانان بوده است .
این بنای شاخص به عنوان سندی پرافتخار حکایت از رونق و توسعه این دیار در گذشته دارد. در سال 1395 کویر لوت به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. به علت قابلیت های خاص این بنا و جهانی شدن کویر لوت، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرمت این اثر تاریخی ارزشمند را آغاز کرد. برنامه هایی برای ایجاد کمپ گردشگری و امکانات لازم در این منطقه برای گردشگران وجود دارد. همچنین با همت شهرداری شهر نصرت آباد، مسیر دسترسی به کاروانسرا آماده سازی شده است.
منبع : zahedan.irib.ir - farsnews.com - mehrnews.com - chht-sb.ir

کاروانسرای شاه عباسی میبد

کاروانسرای شاه عباسی میبد از جمله کاروانسرهای سبک صفوی است که در میبد استان یزد واقع شده است این بنا با شیوه معروف چهار ایوانی و با آجر ساخته شده است. ساختمان کاروانسرا شامل ساباط، ایوان های بیرونی، هشتی ورودی، حیاط مرکزی، حوضخانه و مهتابی و چهار هشتی زیبا و فضاهای سرپوشیده شرقی وغربی و یکصد ایوان و اتاق و اجاق برای استفاده کاروانیان بوده است. کاروانسرای شاه عباسی از جمله کاروانسراهای بین راهی عصر صفویه به شمار می‌آید و از لحاظ فضایی، سبک معماری و موقعیت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این بنا بر پلان مربع شکل و با شیوه حیاط مرکزی احداث شده است.
ورودی کاروانسرا در میانه جنوبی آن در داخل یک مسیر سرپوشیده (کوچه و ساباط) که اصطلاحاً سول نامیده می‌شود، قرار دارد. همچنین درب چوبی بزرگی در ورودی بنا نصب شده است که بیانگر سیستم امنیتی کاروانسرا است. محوطه های خارجی و داخلی این بنا دارای ایوانها، اطاقها و فضاهای سرباز و سرپوشیده و اماکن متنوع برای اقشار مختلفی است که همراه کاروان بوده اند.
لازم به ذکر است هم اکنون از سالن شرقی این مجموعه به منظور معرفی و حفاظت از زیلوهای تاریخی میبد، موزه زیلو دایر گردیده است که در این موزه زیلوهایی با قدمتی بالغ بر 500 سال وجود دارد و تنها موزه منحصر به فرد زیلو در ایران به شمار می‌آید.
همچنین جهت آموزش نحوه بافت زیلو، یک کارگاه زنده زیلو بافی در کنار موزه و دو کارگاه دیگر نیز در محوطه حیاط مرکزی کاروانسرا تأسیس شده است. قابل ذکر است که با هدف تأمین رفاه و آسایش گروه های مختلف گردشگران که برای بازدید از این مجموعه می‌آیند، در سالن غربی این مجموعه رستوران و کافی شاپ دایرشده است.

کاروانسرای مظفری

در نزدیکی آرامگاه کوروش سازه‌ای مشتمل بر حیاتی به وسعت ۲۰۸ مترمربع است که بصورت نامنظم از سنگ‌های سفید ربوده‌شده از کاخ‌های پاسارگاد ساخته‌شده و نیز ایوانی به پهنای ۳۰٫۳ متر با جرزهای سنگی نامنظم و چهار گوش با اتاق‌های کوچک و بزرگ در پشت آن دارد. در دورهٔ آل مظفر برای اسکان کاروانهای تجارتی و زیارتی که از مسیر جاده شاهی می‌گذشتند، کاروانسرایی با استفاده از سنگ‌های آورده شده از بناهای سلطنتی پاسارگاد به طرح چهار ایوانی در کنار آرامگاه کورش ساخته شده که امروزه بقایای دیوار و شالودهٔ آن قابل مشاهده‌است.
درب این سازه به سمت مشرق است. سنگ‌های سازه با ملات گچ به هم وصل شده و در بعضی از نقاط این سازه ملات به کار برده نشده‌است. در زمان سامی قسمتی از این محل تعمیر شده و بدفتر فنی سامی اختصاص داده شده بود ولی امروزه متروک است.

کاروانسرای قزلق

کاروانسرای قزلق به عنوان نمونه‌ای از کاروانسراهای کوهستانی با مصالح سنگ و ملات گچ، آهک و ساروج در مسیر جاده قدیم استرآباد- شاهرود احداث شده است و سبک آن سرپوشیده با پلان مستطیل شکل و با جهت شمالی- جنوبی است. این بنا دارای دالان و اتاق‌های متعدد است و ورودی آن از سمت شرقی بنا است. با توجه به نقشه و مصالح به کار رفته احتمال زیادی وجود دارد که این بنا متعلق به دوره صفویه باشد.راه ارتباطی فعلی گرگان و شاهکوه سفلی و شاهکوه علیا با پیچ و خمهای فراوان که از گردنه ” قزلق ” و از ضلع جنوبی و غربی کاروانسرای قزلق عبور می‌کند، دارای چشم اندازی زیبا و هیجان انگیز است.

رباط انوشیروانی آهوان

کاروانسرای سنگی آهوان (رباط انوشیروانی) در منطقه سردسیر آهوان در ۴۲ کیلومتری خاور شهر سمنان قرار گرفته است. ساختمان این کاروانسرا از سنگ و ملات ساروج است. این کاروانسرا در قرن پنجم هجری ساخته شده است.در نزدیکی این بنا، کاروانسرای شاه‌عباسی آهوان نیز قرار دارد که در زمان صفویه در کنار کاروانسرای قدیمی ساخته شد.رباط انوشیروانی از نظر پلان شباهت زیادی به کاروان سراهای اوایل اسلام مانند رباط کریم در راه ساوه و قلعه سنگی نزدیک تهران دارد. این بنا در دوره ی صفویه و ایلخانی مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته و قسمتی از بازسازی آن در دروازه ورودی و دالان به چشم می‌خورد.

کاروانسرای مرنجاب

کاروانسرای مرنجاب در دل کویر و در 50 کیلومتری شمال شرق مرکز آران و بیدگل در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته است. کاروانسرا مرنجاب با قدمتی بیش از 350 سال و با وسعت 3 هزار و 500 متر مربع زیربنا دارای 29 اتاق است و معماری کاروانسرا مرنجاب به دوره صفویه باز می‌گردد این کاروانسرا در شوره زار و در کنار بزرگترین دریاچه نمک ایران واقع شده است اما دارای قنات آب شیرین و استخر بسیار بزرگ است. وجود بزرگترین تپه های شنی و بندریگ و همچنین دریاچه نمک و جزیره سرگردان و ساختمان زیبا وسالم کاروانسرا و امکاناتی از قبیل استراحتگاه برای مسافرین و امواج تلفن همراه در دل کویر این مکان را برای گردشگران مناسب کرده و همه ساله افراد و گروه های بیشماری از آن دیدن می‌کنند.گردشگران می‌توانند از طریق ماشین یا به وسیله کاروان های شتر به این منطقه بروند.پوشش کویر مرنجاب همچون سایر مناطق کویری ایران شامل آب و هوای گاه همراه با طوفان شن و یا گرمای بالاست و یا وجود حیوانات منطقه کویری از این رو نیاز است مجهز باشید زاپاس اضافی، آب و غذای مناسب و کافی، کرم ضدآفتاب و...

کاروانسرای منظریه

کاروانسرای منظریه مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان قم، بخش مرکزی، داخل پادگان منظریه واقع شده است. این اثر در تاریخ 25 اسفند 1379 با شمارهٔ ثبت 3621 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای منظریه در ابتدای راه ساوه، نزدیک پلی ساخته شده که از زیر آن رودخانه ای می‌گذرد. کاروانسرا که درمیان ناحیه خشک وبی حاصلی قرارگرفته، ازنظر بازرگانی اهمیت ویژه ای داشت.
این کاروانسرا از یک سو در کنار کویر و از سوی دیگر در مجاور دریای نمک قرار دارد و نور خورشید از روی آن انعکاس شدیدی می‌یابد.

مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان

مدرسه و کاروانسرای گنجعلیخان در مجموعه گنجعلی خان و ضلع شرقی میدان واقع شده است. ابعاد مدرسه 23×31/5 متر و جمعاً 724 مترمربع مساحت دارد.
این بنا تا زمان آقا محمد خان قاجار مدرسه ای پر رونق بوده و پس از ویران شدن به دستور وی، تعطیل شده و در اواسط قرن سیزدهم به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار گرفت. بر کاشی‌های کتیبه سر در آن تاریخ 1007 ه. ق مطابق با 1598 میلادی نقش بسته و معمار آن محمد سلطانی یزدی بوده است. کتیبه مذکور که بیشتر آن ریخته به خط علیرضا عبا سی خطاط مشهور زمان صفوی است. این سر در دارای مقرنس کاری‌های بسیار نفیس بوده که در حال حاظر قسمت کمی از آن بر جای مانده است.
کاشیکاری نمای داخلی مدرسه که شامل کاشی معلقی و معرق است نمونه‌های زیبایی از کاشیکاری دوره صفویه به شمار می‌رود. حجره‌های متعدد آن در دو طبقه با شیوه معماری زیبایی طراحی‌شده‌اند. نمای داخلی و خارجی این مدرسه‌، کاشی کاری معرق دارد که از عصر صفوی به یادگار مانده‌است.
کاشیکاریهای نمای داخلی و بیرونی مدرسه از نوع معرق و معقلی است و کاربندیهای زیبا، مقرض بندیهای منقوش، گچبریها و نقاشیهای دیدنی، مکمل تزئینات آن است.
وجود حجره هایی به سبک مدارس مذهبی، سبک معماری، کتیبه سنگی وقف نامه و وجود یک قاب کاشیکاری در ضلع شرقی مدرسه که بر روی آن حدیث شریف "انامدینه العلم و علی بابها" نقش بسته است و نیز اسماء متبرکه و آیات قرآنی موجود در این بنا، حکایت از مدرسه بودن آن، در گذشته دارد.
بر اساس منابع موجود آقا محمد خان قاجار این مدرسه را تخریب کرده است ‏ و کلیه آثار آن در هجوم آغامحمدخان صدمات فراوانی دید و فقط ازکتابخانه آن حدود 5000 نسخه خطی نفیس به غارت رفت. مدرسه در حال حاضر تبدیل به دانشکده هنر شده است. این اثر در تاریخ 29 آذر 1316 با شمارهٔ ثبت 297 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مجموعه (میدان) امیر چخماق

میدان و مجموعه امیر چخماق، یکی از شاخص‌ترین مجموعه‌های تاریخی شهر یزد است که تقریباً در وسط بافت قدیمی شهر واقع شده و یکی از نقاط مهم یزد محسوب می‌شود.
این مجموعه شامل تکیه، میدان، حمام، کاروانسراها، خانقاه، بازارچه حاجی قنبر، قنادخانه، آب انبار و از همه مهمتر مسجد امیر چخماق است.
این مجموعه از آثار قرن نهم هجری است که امیر جلال‌الدین چخماق از سرداران و امرای شاهرخ تیموری هنگامی که به حکومیت یزد رسید با همکاری همسر خود فاطمه خاتون مسجد جامع نو را در ده یا کوی دهوک سفلی ساختند و پیش روی آن را میدانگاهی فراخ انداختند. آن مسجد در آینده به مسجد امیر چخماق و آن میدانگاه از همان زمان به «میدان امیرچخماق» نامگذاری شد.
این میدان در عصر صفوی هم به همین نام شهرت داشت. در زمان شاه عباس برخی از این آثار احیاء شده‌است، از جمله چهار سوقی بر روی کاروانسرا ساخته شده‌است. اوایل قرن سیزدهم هجری میدان جلوی مسجد و سردر بازار تبدیل به حسینیه شده‌است. البته آنچه مسلم است در آن زمان، این مکان نقش حسینیه را نداشته، چون ساخت چنین فضاهایی از زمان صفویه به بعد در ایران رواج پیدا کرده‌است.
این میدان تا پیش از دوره پهلوی مانند برخی دیگر از میدان‌ها گورستان نیز شده بوده و پاره ای از مردم برای فرخندگی حسینیه اش، مردگان خود را در آنجا خاک می‌کرده اند. از همان آغازین سال‌های این سده از این کار جلوگیری می‌شود و گور‌ها ویران و دوباره میدان می‌شوند.
در توصیف مسجد امیر چخماق باید گفت، سنگ نصب شده در کریاس مسجد مسجد امیر چخماق به طرف میدان، شبکه‌های ظریف از کاشی‌های معرق دور خارجی گنبد، محراب صفه اصلی با تاقنمای مقرنس کاری و… این مسجد را از نظر مرتبه زیبایی بعد از مسجد جامع قرار داده است.

کاروانسرای خانات

کاروانسرای خانات با قدمتی بیش از یک قرن، از نخستین کاروانسراهای درون شهری تهران بود که بدون هیچ گونه تخریب و ویرانی با مرمت و بازسازی مالکان شخصی همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد .
این کاروانسرا با مساحت 10هزار مترمربع با الهام از معماری باغ های ایرانی شکل گرفته که 52 حجره را در محوطه خود جای داده است، بدین گونه که در هر ضلع کاروانسرا، 13 حجره وجود دارد که امروزه در اجاره عمده فروشان خشکبار است.
صحن کاروانسرا دو ایوان دارد که یکی از آنها در شرق به ورودی بزرگی راه دارد و دیگری در غرب محوطه به ورودی دوم کاروانسرا می‌رسد. در دو سوی ورودی اصلی هم حجره های بزرگی قرار دارند که به بازار و میدان سابق امین السلطان که امروزه چیزی از آن باقی نمانده منتهی می‌شوند .
درمورد وجه تسمیه کاروانسرا به اسم خانات شاید بشود گفت وجه تسمیه آن به دلیل وجود حجره های زیاد کاروانسرا باشد زیرا که خان به معنای حجره است و خانات هم به معنی حجره هاست .
کاروانسرای خانات به عنوان بزرگترین کاروانسرای درون شهری تهران در خیابان صاحب جمع، (شمال میدان شوش، جنوب چهارراه مولوی) میدان امین السلطان با مساحت حدود 10000 متر مربع و 54 حجره کوچک با دربی به ارتفاع پنج متر از چوب روسی و 40 گل میخ در اواخر دوران ناصرالدین شاه قاجار بنا شده است. معماری آن به شیوهٔ آجر کاری است و دارای دو بخش حیاط و راهروی ورودی است .
در سال 1357 این بنا دچار آتش‌سوزی شده و ورودی‌های غربی و شرقی آن در آتش‌سوزی مسدود شد ؛ اما آسیب کلی به ساختمان آن وارد نشد. در سال 1381 نیز این بنا مرمت شد که تلاش شد، با استفاده از مصالح قدیمی بازسازی‌های صورت گرفته، خود موجب آسیب این کاروانسرا نشوند. در نهایت در اسفند ماه سال 1388 جهت برپایی جشن نوروزی بازگشایی مجدد شد .
در حال حاضر 13 حجره از کاروانسراهای «خانات» در اجاره عمده‌فروشان خشکبار است.
بخشی از این کاروانسرا هم به رستوران سنتی تبدیل شده که تزئینات داخلی زیبایی در آن توسط استادکاران اصفهان انجام شده است .