باغ و عمارت دولت آباد

مجموعه باغ دولت آباد که نمونه ای از معماری دوره زندیه است توسط محمد تقی خان یزدی معاصر شاهرخ میرزای افشار و کریم خان زند در سال 1160 هجری قمری ساخته شده است. محمد تقی خان مشهور به « خان بزرگ » سرسلسله خاندان خوانین یزد و مرد مقتدر عهد خویش بوده است. خان ابتدا قناتی به نام دولت آباد ایجاد کرد و از آب قنات، باغ دولت آباد را به وجود آورد و در آن چند دست عمارت و حوض ها و جدول های آب متعدد در فضای باغ ساخت. باغ دولت آباد پس از محمد تقی خان رو به ویرانی رفت و اگرچه دوباره مورد مرمت قرار گرفت ولی هیچگاه به آبادانی و دلگشایی عهد خان بزرگ بازنگشت. این بنا شامل سه عمارت هشتی، سردر و تالار آیینه است. عمارت هشتی شامل هوضخانه و بادگیر مرتفع می‌شود. این بادگیر که بلندترین بادگیر جهان است قبلا بلند تر از وضع کنونی بوده و سالها قبل، از ترس ریختن، قسمتی از آن را خراب کرده اند. این بادگیر ارتفاعی به طول 33 متر و 80 سانتی متر دارد و از خصوصیات بارزش هشت ضلعی بودن آن است که باعث می‌شود باد در هر جهت به راحتی و به سرعت به قسمت زیرین آن هدایت شود و پس از برخورد به سطح آب حوضچه زیر بادگیر، هوای خنکی در داخل آن ایجاد کند. در میانه این عمارت بنای کلاه فرنگی است و حوضچه های سنگ مرمرین که بوسیله جوی های رابط، به یکدیگر راه می‌یابند و وارد حوضچه بزرگ زیر گنبد کلاه فرنگی می‌شوند. سنگ های مرمر بکار گرفته شده را همگی از معادن مرمر مراغه و تبریز می‌آورده اند. عمارت میانی که در ضلع شمال غربی واقع است و به نام بهشت آیین ( تالار آیینه ) خوانده می‌شود دارای نقوش اسلامی آیینه بوده است و در حال حاظر از آیینه های مسدس اسلیمی هیچ نوع اثری نیست. یک چهار طاقی با طاق نماهای داخلی که جهت وروردی ضلع جنوبی ساخته اند و مورد استفاده است اقتباس از چهره طاق های ساسانی است. باغ دولت آباد که مدت ها قبل محل اقامت کریم خان زند در یزد بوده است از نظر طراحی باغ در شمار زیباترین باغ های دوره زندیه و قاجاریه محسوب می‌شود. این باغ و عمارت آن به شماره 774 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. همچنین باغ دولت آباد یکی از باغ‌های ایرانی ثبت شده در میراث جهانی توسط یونسکو است.