تیمچه بزرگ بازار قم

تیمچه بزرگ بازار قم که از آثار ارزشمند هنر معماری اسلامی ایران به شمار می‌رود، در جبهه شمالی راسته بازار نو در بازار قدیم قم قرار دارد. بازار قدیم قم قدمتی مربوط به دوره صفوی دارد و الحاقانی در دوره قاجار نیز به آن اضافه شده است.
تیمچه های متعددی در دوران قاجار در شهرهای مختلف مانند کاشان، تهران، تبریز و شیراز ساخته شد که‌ آنها فضاهایی دارای کاروانسراهای کوچک و غالبا دارای فضای میانی مسقف به منظور تمرکز مشاغل خاص بودند .
بانی تیمچه بازار قم سید محمود طباطبایی تاجر بزرگ قم بود و توسط استاد حسن قمی مشهور به معمارباشی هنرمند برجسته عرصه معماری در عهد ناصری (اوائل دوره قاجار) در سال 1301 هجری قمری طراحی و اجرا شد. ویژه ترین قسمت معماری تیمچه قم سقف سه چشمه آن است که بسیار چشم نواز است و بزرگترین سقف ضربی در ایران محسوب می‌شود.
همزمان با تیمچه بزرگ بازار قم، دو تیمچه کوچک و متوسط در همین محله احداث شد اما بعد ها برای توسعه خیابان های اطراف تخریب شدند . تیمچه بزرگ قم از ابتدا برای تجارت فرش ساخته شد. فرش از گذشته تا کنون از مهم ترین صنایع شهر قم بوده است.
تیمچه دارای دو طبقه است که در طبقه همکف آن ورودی ها و حجره های بزرگ تر پیرامون صحن میانی واقع شده و در طبقه دوم شاه نشین و حجره های کوچک فوقانی قرار دارند. علاوه بر صحن میانی در جبهه شمالی تیمچه یک حیاط و تعدادی حجره پیرامون آن دیده می‌شود .
از موارد قابل توجه در معماری فضای صحن تیمچه هماهنگی و هارمونی در به کارگیری رنگ های متنوع و تناسبات به کار رفته است که نشان از ذوق معمار دارد.
در مرکز تيمچه حوضی هشت ضلعي قرار دارد که بر مرکزيت اين فضا تأکيد و از يکنواختي فضاي کف کاسته است. کاربرد حوض صرفا جهت وضو و شست و شو و منبع آب آن از آب انبار مجاور تيمچه بوده است .
در مجموع بناهای تیمچه بزرگ قم دارای 42 حجره است که 27 حجره در طبقه همکف و تعداد 15 حجره در طبقه اول قرار گرفته اند. ابعاد حجره ها متفاوت اند اما بیشتر دارای تناسب مشابهی هستند و فرم مستطیلی دارند .
بخش شاه نشین که به محل اسکان رئیس و ناظر اصلی بنا اطلاق می‌شود، دارای ویژگی های تزئینیو معماری خاصی است مانند ظرافت مقرنس ها و اجرای دقیق تزئینات‌ آنها.
تیمچه بازار قم و به ویژه کاربندی سقف آن در زمره یکی از شاهکارهای تزئینات معماری ایران در دوره قاجار محسوب می‌شود. سقف تیمچه سه چشمه است که قسمت وسطی به دهانه 15 متر و ارتفاع 15 متر دارای دو پوشش است. طول این بخش 28 متر و بدون ستون است. چشمه میانی با بلندی و دهانه 15 متر دارای پوشش آجری ظریف و آراسته با مقرنس گچی در زوایا است. گنبد از نوع عرق چینی و پوشش زیر آن شمسه کاری با اسلوب رسمی بندی و یزدی بندی است. در این پوشش‌ها همچنین روزنه‌هایی برای تأمین روشنایی داخل بنا در نظر گرفته شده است.
منبع : مقاله ی جایگاه عناصر تزئینی تیمچه بزرگ بازار قم در عصر قاجار (سمانه وفایی- فریناز فربود)
irna.ir - iranboom.ir