مسجد و منار میدان کهنه

مسجد و مناره تاریخی میدان کهنه قم در بافت قدیمی شهر قم و حدفاصل محله چهارمردان و محله مسجدجامع واقع شده است. برخی عنوان قدیمی ترین مناره موجود در ایران و سومین مناره در جهان اسلام را به این مناره منتسب کرده اند.
عقاید مختلفی در زمینه قدمت این مناره آجری مطرح شده است. برخی معتقد اند که این مناره مربوط به قرن پنجم هجری و دوره سلجوقی است و یا اینکه حداقل قدمت مناره از قرن پنج فراتر نمی‌رود. اما برخی دیگر براین باور اند که مناره میدان کهنه در سال 291 هجری قمری در دوره حکومت یحیی بن اسحق و به یاری اعراب اشعری در قم ساخته شده است .
براساس کتیبه سنگی موجود در مناره به تاریخ 963 هجری قمری، در آن زمان این مناره به چهارسو معروف بوده است.
مناره میدان کهنه با ارتفاع 24 متر و قطر نزدیک به 4 متر به صورت رگ‏چین آجری همچون اغلب مناره‏های عصر سلجوقی با دو راه‏ پله مارپیچی به صورت رفت و برگشت با 63 پله برپا گردیده که در شرایط کنونی یکی به فضای داخلی مسجد معاصر راه می‏یابد و دیگری دریچه ‏ای رو به بام دارد.
فرم آجرکاری و نوع معماری منار مشابهات بسیار نزدیک را با منار مسجد میدان ساوه (مورخ 453ه.ق) و مناره آجری خرم‏آباد (متعلق به قرن پنجم هجری قمری) نشان می‏ دهد و به نظر می‏ رسد که منار میدان کهنه قم همچون مناره میدان ساوه و دیگر مناره‏های هم عصر در قسمت تاج و مأذنه دارای کتیبه‏ هایی از آجر بوده است که در طول زمان فرو ریخته است. ضمن آن که باقی قسمت‏ها نیز دچار فرسودگی شدید بود و چنان که در دیوان هاتف اشاره شده به همت یکی از امراء زند به سال 1191 ه.ق مرمت اساسی گردید و مأذنه فعلی نیز در حدود 50 سال پیش بر فراز منار احداث شد.
منار میدان با توجه به کهن سالگی شاهد ساخت و تخریب مساجد متعددی در جوار خویش بوده است که شاهد آن مساجدی است که در متون تاریخی به مسجد منار معروف اند. مسجد فعلی نیز به همت مرحوم آیة‏اللّه‏ حاج میرزا محمد تقی فیض پس از انهدام دکان رنگرزی که مدخل راه‏پله منار را در برگرفته بود در سال 1310 هجری شمسی در محوطه‏ای به طول 21 و عرض 12 متر مرکب از ده چشمه طاق بر فراز ستون‏های سنگی احداث شد.
منبع : hawzah.net - yjc.ir